Azerbaycan Türk Edebiyatının Büyük Realisti Celil Memmedkuluzâde’nin Hikâyelerinde Sosyal Tenkit

Bu çalışmada Azerbaycan Türk edebiyatının önemli şahsiyetlerinden Celil Memmedkuluzâde’nin otuz dokuz hikâyesi tek tek özetlenmiş ve her hikâye sosyal tenkit açısından incelenmiştir. Celil Memmedkuluzâde XX. yüzyıl Azerbaycan Türk edebiyatının en önemli realist yazarlarındandır. Molla Nasreddin dergisinin ve Molla Nasreddinciler cereyanının kurucusu, realizm akımının temsilcisi, kısa hikâyenin büyük ustasıdır. Onun hikâyeleri edebi nesrin en güzel örnekleridir. Hacim bakımından kısa olan bu hikâyeler bir roman kadar geniş, anlamlı ve güçlüdür. Kaleme aldığı sosyal, siyasi her eserde tenkit, acı bir gülümseme ve alayla birlikte derin anlam ifade etmektedir. İlk edebi faaliyete başladığı günden itibaren, edebiyatta halk kitlelerinin hayatı ile ilgilenmiş, kadın haklarını, köylülerin sorunlarını, dil konusundaki tenkidi görüşlerini dile getirmiş, devrinde hâkim olan istibdadı, yönetim bozukluğunu tenkit etmiş ve bu alanda mücadele vermiştir. Onun hayatında önemli yeri olan ve eserlerindeki sosyal tenkidin odak noktasını oluşturan Molla Nasreddin dergisidir. Toplumda gördüğü kusurları, bağnazlığı Molla Nasreddin dergisi aracılığıyla eleştirmiş, halkın sesini ve acılarını dile getirmiştir. Celil Memmedkuluzâde XIX. yüzyıl Rus realistlerinin, özellikle Gogol’un çizgisini devam ettirmiş, eserlerinde halkın yaşam tarzını işlemiştir. Eserleri dil, konu ve tip itibariyle yenidir ve önemli bir başlangıç teşkil etmektedir. Kaleme aldığı sosyal, siyasi yazılarında, tiyatro ve hikâyelerinde Azerbaycan Türk halkının geniş panoramasını çizmiştir.